3 chiến thuật đang dần "mất tích" ở bóng đá hiện đại

Sơ đồ chiến thuật 4-4-2

Từ nhiều năm trở về trước, bóng đá Anh luôn trung thành với sơ đồ 4-4-2 cổ điển, với 2 tiền vệ giăng ngang và 2 chân chạy cánh tận dụng tốc độ và tạt bóng vào cho bộ đôi tiền đạo. Thậm chí, sự trung thành với 4-4-2 còn tiêu cực đến mức bảo thủ, với một giai đoạn thất bại của "thế hệ vàng" khi cố sử dụng Frank Lampard và Steven Gerrard cho vị trí tiền vệ trung tâm.

Vào thời điểm đó, họ vốn dĩ có thể chuyển sang sơ đồ 3 tiền vệ giữa sân, kết hợp với 1 cầu thủ có thiên hướng đánh chặn để làm bệ phóng cho cả Lampard và Gerrard. Tuy nhiên, sự bảo thủ đã vô tình khiến Tam Sư trải qua một giai đoạn cực kỳ bất ổn, liên tiếp thất bại ở những giải đấu lớn mà không để lại bất kỳ dấu ấn nào.

Tuy nhiên, làn sóng huấn luyện viên ngoại với những tư tưởng cấp tiến đã và đang loại trừ sơ đồ 4-4-2 ra khỏi bóng đá Anh. Khởi đầu với Jose Mourinho cùng đội hình 4-5-1, hoặc những biến thể 4-2-3-1 hay Pep Guardiola với 4-3-3 thiên về kiểm soát và định hướng vị trí. Một số nhà cầm quân tận dụng sơ đồ 3-5-2 và những biến thể khác. Nói chung, hệ thống 4 tiền vệ giăng ngang với 2 cầu thủ trung tâm chơi sau 2 tiền đạo đã dần biến mất.

Theo thống kê của Opta, có một nửa số đội ở Ngoại hạng Anh vẫn sử dụng sơ đồ 4-4-2 ở mùa giải 2009/10. Thế nhưng, tỷ lệ này giảm xuống 1/3 chỉ 3 năm sau đó và ở thời điểm hiện tại, chỉ còn 3 đội bóng vẫn ra sân với sơ đồ 4-4-2 truyền thống, bao gồm Burnley, Luton và Crystal Palace.

Tuy nhiên, đó lại là 3 đội bóng thuộc dạng trung bình khá ở Ngoại hạng Anh, và nguồn lực nhân sự của họ không cho phép các huấn luyện viên có thể sử dụng một sơ đồ khác với những nhân tố tốt hơn. Với những đội bóng nhỏ, việc tận dụng tốc độ của những chân chạy cánh và khả năng tỳ đè của các tiền đạo trung tâm vẫn luôn là bài toán đơn giản nhất trong các phương án tiếp cận khung thành của đối thủ.

Chiến thuật bóng đá luôn thay đổi để thích nghi với những triết lý mới của các huấn luyện viên. Ở thời điểm hiện tại, 4-4-2 là một sơ đồ lỗi thời, nhưng trong tương lai, nhiều khả năng chiến thuật này sẽ một lần nữa trỗi dậy, nếu có ai đó tìm ra phương án để tối ưu cả một hệ thống.

Sút xa
Khi đối mặt với một hàng phòng thủ nhiều tầng, việc một cầu thủ tỏa sáng với những cú sút xa siêu phẩm đã không còn là chuyện hiếm. Tuy nhiên, những bàn thắng như vậy đang dần ít đi ở Ngoại hạng Anh.

Trong mùa giải 2009/10, có đến 45% số cú sút ở Ngoại hạng Anh được thực hiện ở ngoài vòng cấm, một tỷ lệ ấn tượng. Tuy nhiên, con số giảm dần qua thời gian, và chỉ đạt mức 33,2% ở mùa giải 2022/23.

Lý do cực kỳ đơn giản, sút từ ngoài vòng cấm sẽ ít có khả năng dẫn đến bàn thắng hơn là một tình huống dứt điểm trong vòng 16m50. Chưa kể, không phải cầu thủ nào cũng có những sút xa nguy hiểm như Lampard, Gerrard, Ballack từng thể hiện trong quá khứ.

Như đã nói ở trên, 45% số cút sút ở mùa giải 2009/10 được thực hiện ở ngoài vòng cấm, nhưng chỉ có 13% trong số đó được chuyển hóa thành bàn thắng. Tỷ lệ chuyển đổi là khá thấp và do đó, các huấn luyện viên luôn tìm cách để đưa bóng đến với những khu vực dứt điểm tốt hơn nhằm tìm kiếm cơ hội.

Những thủ thành cổ điển

Trong quá khứ, công việc quan trọng nhất của thủ môn luôn là cản phá đối thủ ghi được bàn thắng. Thậm chí, khả năng chơi chân cũng không phải là một yếu tố cần thiết, khi những gì mà thủ môn cần làm là đẩy quả bóng ra càng xa khung thành càng tốt.

Tuy nhiên, sự xuất hiện của những Pep Guardiola và Jurgen Klopp đang dần biến những thủ thành cổ điển không còn cơ hội thi đấu ở Ngoại hạng Anh. Với Klopp, ông sử dụng hệ thống gây áp lực tầm cao cực kỳ hiệu quả, chặn đứng mọi ý đồ lên bóng ngay từ phần sân của đối thủ. Ở phía Pep Guardiola, ông ưu tiên sử dụng một thủ thành có kỹ năng chơi chân, vừa giúp đội có thể thoát khỏi khối áp lực tầm cao, vừa tạo lợi thế quân số trong bất kỳ tình huống nào ở quá trình triển khai bóng.

Do đó, tầm quan trọng của một thủ thành biết chơi chân ngày càng được đặt lên hàng đầu tại Ngoại hạng Anh. Pep Guardiola thẳng tay loại Joe Hart và sau này là mua Ederson để triển khai kế hoạch. Liverpool (Alisson Becker), Arsenal (Aaron Ramsdale, David Raya) hay Chelsea (Robert Sanchez) cũng tương tự. Đến cả Man United cũng phải từ bỏ công thần David De Gea để nhường chỗ cho Andre Onana ở mùa giải năm nay.

Thậm chí, ở những đội bóng không đặt nặng lối chơi kiểm soát và triển khai bóng từ tuyến dưới, họ cũng cần một thủ thành có khả năng chuyền bóng ổn định. Một tình huống chuyền dài chính xác là thứ vũ khí nguy hiểm nhất mà các đội bóng chơi phòng ngự, phản công có thể tận dụng. Đó là điều mà những thủ thành cổ điển khó có thể đem đến để phục vụ ý đồ của các huấn luyện viên.

Những thống kê không hề nói dối, khi ở mùa giải 2003/04, tỷ lệ chuyền bóng chính xác của các thủ môn chỉ nằm ở mức 42,5%. Con số này tăng dần qua từng năm và có sự nhảy vọt đột biến kể từ năm 2016, khi Pep Guardiola đến với Man City. Ở mùa giải 2023/24, con số này là 71,8%.

(Bạn đọc: Đặng Minh)